In een strafkamp vlak bij de poolcirkel is de Russische dissident en oppositieleider Aleksej Navalny tijdens een wandelingetje onwel geworden en overleden. Hij was 47 jaar. Sinds Navalny een gifaanval overleefde en na herstel koelbloedig terugkeerde naar Rusland, leefde hij in geleende tijd.
Het eerste dat in me opkwam toen ik het bericht over Navalny’s dood hoorde was een scene uit de documentaire Navalny van Daniel Roher uit 2022. Roher filmt Navalny in Duitsland, waar hij herstellende is van een vergiftiging. In een Russisch vliegtuig wordt hij tijdens een binnenlandse vlucht op 20 augustus 2020 onwel. Na een noodlanding wordt hij naar een Russisch staatsziekenhuis gebracht waar hij in coma wordt gehouden. Zijn standvastige vrouw Joelia, internationale druk en Angela Merkel hebben de Russische regering ertoe overgehaald om Navalny voor behandeling naar Duitsland te laten reizen.
Daar gaat hij, als hij voldoende hersteld is, met onderzoeker Christo Grozev van het onderzoekscollectief Bellingcat achter de daders van de gifaanslag aan. Door onderzoek naar data en andere gegevens achterhaalt Christo het samenzweerdersteam, dat deel uitmaakt van de Russische geheime dienst.
In de scene die in me opkwam bij het nieuws van zijn dood, belt Aleksej Navalny zijn belagers een voor een op. Aan de eersten die hij te spreken krijgt vraagt hij monter: ‘Hallo, met Aleksej Navalny. Waarom wilde je mij vermoorden?’ Dat werkte natuurlijk niet echt goed. Ze hangen gelijk op. Hij probeert het nog eens door zich voor te doen als assistent van de secretaris van de nationale veiligheidsraad. Eerst wordt zijn stem nog herkend, maar uiteindelijk heeft hij beet. FSB agent Konstantin Koedrjavtsev aan de andere kant van de lijn trapt in de val, en geeft gedetailleerd antwoord op de vragen. Onderzoeker Christo en een collega kijken met grote ogen toe hoe Navalny improviseert. Met een stalen gezicht stelt hij vragen en ontlokt Koedrjavtsev, de chemicus die novitsjok, het bij de aanval gebruikte zenuwgif hielp ontwikkelen, alle informatie die hij nodig heeft. Hij komt erachter dat de noodlanding hem gered heeft, dat ze lang op de aanslag geoefend hebben en dat het gif in zijn onderbroek zat. Dat de kleding die hij aanhad is vernietigd en zijn lichaam van sporen gereinigd in het Russische ziekenhuis. Aan het eind van het gesprek zegt de arme chemicus dat de vragen hem nogal verbijsterd hebben. Navalny grijnst. Hij zegt: ‘We zijn allemaal verbijsterd, vooral ik’. Na het gesprek leunt hij achterover en steekt allebei zijn armen in de lucht. Hebbes!
Nadat ze hun medelijden met de loslippige geheim agent hebben uitgesproken, en grappend overwegen of ze hem niet moeten helpen te ontvluchten, zegt Navalny: O, jee, nu gaan ze me zeker vermoorden.
De bekentenis wordt wereldnieuws.
In januari 2021 gaat Navalny vanuit Duitsland terug naar Rusland. Direct na aankomst wordt hij gearresteerd, veroordeeld in allerlei niet erg eerlijke rechtszaken, en weggestopt in steeds onguurdere strafkampen.
En nu is hij dan toch overleden. Zal zijn lichaam worden vrijgegeven voor een transparant en geloofwaardig onderzoek naar de oorzaak van zijn dood? Weinig kans, vanuit het Kremlin komen toch vooral leugens.
Laten we er van uitgaan dat Navalny geen natuurlijke dood stierf. Dat het Kremlin de hand had in zijn dood. En laten we daarover verdrietig zijn.
Aleksej Navalny was een ongrijpbare figuur, een indrukwekkende macho, een held met rafelrandjes. Hij heeft zich ingelaten met ultra-nationalisten en deed nare discriminerende uitspraken over mensen in de Kaukasus.
Maar Navalny was toch vooral een voorvechter voor vrijheid van meningsuiting en democratie. En door zijn onverschrokken dapperheid is hij een lichtend voorbeeld voor ons in deze barre tijden.
